مراقبت های تغذیه ای در پیشگیری، کنترل عوارض و درمان بسیاری از بیماری ها نقش بسزایی دارند که در ادامه به بیماری های دیابت، فشارخون و کم کاری تیرویید اشاره شده است: (در آینده به این لیست دیگر بیماری ها اضافه خواهد شد)
دیابت
قند خون بالا و دیابت
افزایش غلظت قند خون که در نتیجه ی عدم ترشح انسوین یا مشکل در عملکرد آن برزو می نماید. انسولین هورمونی است که از پانکراس ترشح شده و جهت تنظیم سوخت مصرفی سلول ها ضروری می باشد.
| قند خون | ناشتا | ۲ ساعته | HbA1c |
|---|---|---|---|
| نرمال | ۱۰۰ | ۱۴۰ | ٪۴ - ٪۵/۶ |
| پره دیابت | ۱۰۰ - ۱۲۵ | ۱۴۰ - ۱۹۹ | ٪۵/۷ - ٪۶/۴ |
| دیابتی | ≥۱۲۶ | ≥۲۰۰ | ≥٪۶/۵ |
انواع دیابت
انواع دیابت عبارت اند از دیابت نوع ۱ و ۲، دیابت بارداری و ... که شایعترین آن دیابت نوع ۲ می باشد. این دیابت شایعترین نوع آن می باشد و غالباً در افراد با BMI بالا بروز می نماید و اصلاح شیوه ی زندگی شامل تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم، تنظیم ساعت خواب و ... به تخفیف علائم و بهبود بیماری می انجامد.
علائم دیابت
پر ادراری، حس تشنگی و گرسنگی زیاد، ضعف، خستگی، بی قراری و کاهش وزن ناگهانی و ...
دیابت و مراقبت های تغذیه ای
میتوان گفت هیچ بیماری دیگری به اندازه ی دیابت از تغذیه ی سالم و آگاهانه سود نمیبرد:
غلات خود را از انواع سبوس دار و تصفیه نشده انتخاب نمایند. این مواد غذایی علاوه براینکه قندشان در روده کمتر جذب می شود، دیرجذب (نمایه ی گلایسمی پایین) نیز می باشند. این امر به کنترل قند خون در افراد دیابتی می انجامد. همچنین غلات کامل غنی از منیزیم، ویتامین E و فیبر هستند. که همگی به تنظیم قند خون کمک می نمایند.
بهتر است در طول هفته از پروتئین های گیاهی نیز در رژیم غذایی خود استفاده نمایید. که شامل انواع حبوبات و مغزها می باشد. علاوه بر این محدودیت مصرف گوشت قرمز، اعما و احشاء، دل، جگر و قلوه نیز توصیه می گردد.
چربی های رژیم غذایی خود را از انواع گیاهی و اشباع نشده انتخاب نمایید و میزان آنها را در رژیم غذایی خود کاهش دهید. توصیه می شود از ماهی سالمون، ماهی تن، روغن کانولا و گردو جهت کاهش التهاب ناشی از دیابت استفاده نمایید.
روزانه 5 واحد از گروه سبزیجات و میوه ها استفاده نمایید. در انتخاب میوه ها بهتر است از نمایه ی گایسمی (که در ادامه به آن میپردازیم) آنها اطلاعات کافی داشته باشید.
مصرف 2 واحد لبنیات (کم چرب) و ترجیحاً غنی شده با ویتامین D نیز در رژیم غذایی الزامی است.
در رژیم غذایی خود تا حد امکان از منابع آنتی اکسیدانی و انواع ادویه ها استفاده نمایید.
محدودیت مصرف مشروبات الکلی (حد مجاز مصرف آبجو: cc355، شراب: cc147، سایرین: cc 44 می باشد) به علت نقش آنها در افت قند خون. در صورت مصرف حتماً از منابع کربوهیدراتی در کنار آنها استفاده نمایید.
از حذف وعده ها و میان وعده های خود بپرهیزید.
در صورت استفاده از انسولین، حتماً زمان صرف وعده های غذایی خود را با زمان مصرف انسولین و زمان اثر آن تنظیم نمایید.
نمایه ی گلایسمی
مبتلایان به دیابت لازم است از مواد غذایی استفاده نمایند که قند آنها آهسته تر جذب می گردد و از بروز شوک انسولینی جلوگیری می نمایند. از جمله این مواد می توان به جو، لوبیا قرمز و لوبیا چیتی، لوبیا سبز، عدس، سبوس جو، ذرت (2/1 لیوان)، سیب، پرتقال، گلابی، آلبالو (12 عدد)، انگور (17 عدد)، گریپفروت (2/1 عدد)، طالبی یا انواع توت ها (توت سفید، توت فرنگی و ...) اشاره کرد.
در درجه ی دوم نان های تهیه شده با گندم کامل، oatmeal، پاستا، برنج قهوه ای، غلات صبحانه Special K یا انواع دیگر سبوس دار، تورتیلا، موز، میوه های کمپوتی، میوه های خشک، هندوانه، کشمش، آبمیوه های پرتقال، سیب و انگور قرار دارند.
نان سفید، انواع شیرینیجات، کورن فلکس های صبحانه، پنکیک، دسر برنجک، برنج سفید، پوره ی سیب زمینی و وافل از جمه مواد غذایی با قند زود جذب می باشند.
طب مکمل و کاهش قند خون
- آلوئورا
- سیر
- دارچین و زردچوبه
- منابع آلفا لیپوئیک اسید ( اسفناج، کلم بروکلی، کلم بروکسل، حبوبات، گوجه فرنگی)
- جنسینگ امریکایی (همراه با وعده غذایی میل شود) در مورد مصرف آن حتماً با پزشک مشورت نمایید.
- گوار گام (جذب قند و کلسترول را در روده کاهش می دهد)
- Gymnema sylvestre (در صورت مصرف ممکن است نیاز به کاهش انسولین مصرفی وجود داشته باشد.)
- ریز مغذی ها:
بتا کاروتن موجود در هویج، گوجه فرنگی، کاهو، اسفناج، کلم بروکلی، گرمک، کدوحلوایی،
ویتامین E و C،
سلنیوم و زینک موجود در مرغ، ماهی، تخم مرغ، حبوبات، مغزهایی چون بادام و گردو،
ویتامین B8 (بیوتین) موجود در برنج، مرکبات، سویا، مغزها،
ویتامین B6 موجود در انواع میوه ها، سیب زمینی و ماهی
منیزیم موجود در اسفناج، آووکادو، برنج قهوه ای و ساید غلات سبوس دار، حبوبات، مغزها به ویژه بادام، بادام هندی، بادام زمینی
فشار خون
فشار خون بالا
به افزایش فشار خون بیش از mm Hg 90/150 در افراد بالای 60 سال، mm Hg90/140 در افراد زیر 60 سال (همراه با بیماری های زمینه ای چون دیابت و بیماری مزمن کلیوی)اتلاق می شود.
علاوه بر مداخلات دارویی، مداخلات تغذیه ای و سبک زندگی نقش بسزایی در پیشگیری، درمان و کنترل فشار خون بازی می کنند که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.عوارض فشار خون بالا
فشار خون بالا در طولانی مدت منجر به بیماری های پیشرونده ای چون نارسایی قلبی و سکته، بزرگ شدن بطن چپ، بیماری کلیوی و آسیب عروق محیطی (مانند عروق مغزی و چشمی) می شود.
علل بروز...
عوامل متعددی از جمله سبک زندگی و ژنتیک سبب بروز این عارضه می گردند. فاکتورهای مورد بررسی در سبک زندگی عبارتند از رژیم غذایی نادرست که حاوی سدیم بالا و میوه و سبزیجات اندک می باشد، استعمال سیگار، فعالیت بدنی اندکی، استرس بالا و چاقی.
روش های پیشگیری و درمان
افزایش میزان فعالیت بدنی:
۱ - فعالیت بدنی با شدت متوسط (هوازی)، حداقل ۳-۴ روز در هفته به مدت ۴۰ دقیقه
۲- رعایت رژیم های غذایی مناسبی چون رژیم مدیترانه ای، رژیم DASH یا رژیم های گیاهخواری
طب مکمل و درمان فشار خون
کوآنزیم Q10 (Co Q10)
ترکیب ویتامین های E و C
مکمل روغن ماهی
سیر
مکمل رزوراترول
مکمل کوئرستین
داروش (Mistletoe)
توت سفید
چای ترش
کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید غالباً از طریق تست های آزمایشگاهی و سونوگرافی تیروئید تشخیص داده می شود و علل گوناگونی سبب بروز آن می شوند که برخی ناشناخته هستند از این میان میتوان به وجود عوامل استرس زا، عفونت ها، سموم و وجود زمینه ی بیماری خود ایمنی اشاره نمود. رژیم های غذایی گیاهی به علت محدودیت منابع ید از جمله علل کم کاری تیروئید شناخته شده اند. همچنین رژیم های کم کالری و کاهش شدید مصرف کربوهیدرات ها به کاهش فعالیت هورمون های تیروئیدی می انجامند. از علائم رایج آن می توان به سردی دست و پا، خشکی پوست، ریزش و خشکی مو، شکنندگی ناخن ها، خستگی، گرفتگی عضلات، تغییر صدا، افسردگی، فراموشی، تغییرات خلقی، افزایش وزن و یبوست اشاره نمود.
روش های درمانی
بسته به عامل تشدید کننده کم کاری تیروئید روش های متفاوت ید درمانی یا دارویی پیشنهاد می شوند. در این میان رعایت توصیه های غذایی نیز در بهبود این عارضه بسیار مفید به نظر می رسند.
تغذیه و کم کاری تیروئید
تحقیقات جدید نشان داده اند که رژیم غذایی عاری از گلوتن در بهبود این بیماری موثر واقع می شود. از منابع گلوتن می توان به گندم و محصولات آن مانند نشاسته گندم، نان و ماکارونی، سمولینا، چاودار، جو، جو دوسر، مالت، مخمر آبجو اشاره نمود. در نتیجه منع مصرف موادی چون انواع پاستا، نودل ها، انواع نان هایی که از مواد اولیه ی نام برده تهیه شده اند، غلات صبحانه (corn flakes)، کیک ها و بیسکویت ها و برخی سس ها که از آرد گندم در آنها استفاده شده است، آبجو و ... توصیه می شود.
علاوه بر این، گروه از مواد غذایی که با نام گواتروژن ها از آنها یاد می شود منع مصرف دارند که شامل: گل کلم، بروکلی، کلم، کلم برکسل (یا کلم فندقی)، دانه خردل، شلغم، تربچه و سیب زمینی شیرین میباشند. لازم به ذکر است در صورت مصرف این مواد غذایی به صورت پخته مشکلی وجود نخواهد داشت. محدودیت دانه ی سویا و محصولات آن نیز هم به صورت پخته و هم به صورت خام توصیه می شود. شایان ذکر است این مواد سبب بروز کم کاری تیروئید نمی شوند، مگراینکه همراه با کمبود ید باشند. برخی مطالعات محدودیت مصرف کازئین (یکی از پروتئین های شیر) را نیز در مبتلایان به کم کاری تیروئید توصیه نموده اند. مصرف بادام زمینی نیز در این افراد توصیه نمی شود. مصرف کره ی بادام زمینی بلامانع است.
املاح معدنی، ویتامین ها و سلامت تیروئید
آهن: برخی مطالعات نشان داده اند که کم کاری تیروئید در برخی موارد به دنبال کمبود آهن بروز مینماید. از منابع این ماده ی مغذی می توان به گوشت قرمز، غلات کامل، میوه های خشک، زرده تخم مرغ و عدس اشاره نمود.
روی: از منابع غنی آن می توان به گوشت قرمز و مرغ، حبوبات، »غزها، غلات کامل و لبنیات اشاره نمود.
سلنیوم: موجود در ماهی هایی چون سالمون، ماهی تن و ساردین، میگو، جو و قارچ)
ید: در نمک طعام، ماهی، میگو، ماهی تن، جلبک دریایی، تخم مرغ و لوبیای چشم بلبلی و سیب زمینی پخته شده با پوست یافت می شود. این ریز مغذی در ساختار آنزیم های آنتی اکسیدانی حضور داشته و از این طریق در سم زدایی از بدن نقش بسزایی دارد.
توجه به دریافت کافی ویتامین ها بسیار حائز اهمیت است.کم کاری تیروئید و کاهش وزن:
با توجه به اینکه غالباً سوخت ساز بدن به میزان 40-15% در این بیماران کاهش میابد، پروسه کاهش وزن به سختی صورت می پذیرد. به یاد داشته باشید تغییرات کوچک وزنی هم مثبت می باشند و اجازه ندهید انگیزه شما را از بین ببرند.
از پروتئین، منابع فیبر، آنتی اکسیدانها و آب کافی در رژیم غذایی خود استفاده نمایید.
مصرف زردچوبه علاوه بر کمک به روند کاهش وزن ممکن است به بهبود تغییرات هورمونی نیز کمک نماید.
کم کاری تیروئید و طب سنتی
متخصصین طب سنتی بر این باورند که مصرف مواد غذایی با طبع گرم سبب افزایش سوخت ساز بدن شده و در نتیجه علائم کم کاری تیروئید را تخفیف می بخشند. از این میان می توان به انواع ادویه ها مانند دارچین، فلفل ها و زنجبیل اشاره نمود. همچنین مصرف دمنوش هایی چون گزنه، خارخاسک، چوب گشنیز و ترنجبین مفید به نظر میرسند.